Europese Unie is gebouwd op herinnering. Herinnering is geen culturele luxe, maar een actief verweer tegen herhaling.

---

Afgelopen weekend stonden in de Kroatische hoofdstad Zagreb naar schatting een half miljoen mensen bijeen voor een concert van de omstreden zanger Marko Perkovic- beter bekend als Thompson. Het concert werd geopend met "Za dom!" waar publiek op antwoordde: "Spremni!" - het groetgebruik van Ustasa. “Za dom spremni” is een nationalistische groet van de Ustasa beweging, welke strafbaar is gesteld in Kroatië als overtreding met een maximum boete van 4000€. Een fascistisch Ustasa regime was tijdens de Tweede Wereld oorlog verantwoordelijk voor de moord op honderdduizenden Joden, Serviërs, Roma, Partizanen en anderen. Wat zaterdag in Zagreb gebeurde was geen muziekconcert. Dit was ideologische rehabilitatie. Het was een publieke voorstelling waarin ideologie, symboliek en massapsychologie samenwerken - net zoals in 1930s Europa. Evenementen in nazi-Duitsland, zoals de Reich Music Days (1938) en de Neuerberger Rijkskanselarijpleinen werden zorgvuldig ontworpen propaganda-uitvoeringen, compleet met orkesten, gecombineerd met massale visuele spektakels. Muziek, vlaggen, kleding en symbolen - alles diende om mensen emotioneel te binden aan een ideologie die duizenden levens in de dood zou storten.

Het concert van Thompson in Zagreb vertoont opvallende parallellen.

Creator: ANTONIO BAT ANTONIO BAT | Credit: EPA

In Thompson's teksten worden plaatsen als Jasenovac en  Stara Gradiska genoemd- namen die voor miljoenen Europeanen staan voor concentratiekampen, oorlogsmisdaden en Holocaust. Opnieuw zongen teksten waarin wordt verwezen naar Herceg-Bosna, een secessionistisch project dat in de jaren ‘90 van de vorige eeuw tot bloedvergieten leidde in Bosnië en Hercegovina. Het is net niet het fascistische volkslied Giovinezza van  Mussolini's Italië maar wel een lid waar Bosnië en Hercegovina als een onderdeel van Kroatië wordt gezien en waar een ideologie is vermomd als nationale trots. Tijdens zijn concert projecteert Thompson christelijke iconografie, martelaarschap, patriottische heldendom alsof het om een heilige strijd gaat – een kruistocht. Hij draagt een T-shirt met een cijfer wat verwijst naar een Kroatische terrorist Zvonko Busic bekend van een vliegtuigkaping  in New York (VS) en veroordeeld tot levenslange gevangenis straf in de VS in 1977. In zijn handen een groot zwaard, symbool van militair heroïsme.

Dit is geen incident maar een gevaarlijke normalisering van het etnisch-nationalistische sentiment- in het hart van de Europese Unie. Terwijl elders concerten van Thompson verboden zijn (o.a. in Nederland, Duitsland, Oostenrijk), kreeg hij in Kroatië vrij spel om symboliek te promoten die ons collectieve geheugen zou moeten verwerpen. 

Als we fascisme toestaan zich opnieuw te hullen in de taal van "vaderlandsliefde" of "culturele trots", verliezen we het onderscheid tussen herdenken en verheerlijken. 

De Europerse Unie is geen economische unie alleen. Zij is ontstaan uit de puinhopen van Auschwitz, Westenbork en Jasenovac. De Europese Unie is geboren uit het absolute morele faillissement van het Europese continent in da jaren ‘30 en ’40 van de vorige eeuw. Haar kernwaarde - vrede, mensenrechten, democratie en de rechtstaat - zijn rechtstreeks gebouwd op het besef dat de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog  nooit meer mochten gebeuren. 

Maar het fascisme begint nooit met geweren. Het begint met symbolen. Met liederen. Met het normaliseren van haat, en met het framen van dadergeschiedenis als nationale trots. En het is precies dat wat dit concert zichtbaar maakte: Muziek als voertuig van revisionisme; publieke ruimte als toneel voor ideologische vervorming. Stilte van Europese instellingen als zorgwekkend precedent. 

Als Bosnisch- Nederlandse denktank, gebaseerd op de strijd voor herinnering, vrede en rechtvaardigheid, vragen wij ons af: 

• Waar ligt de Europese grens voor het normaliseren van fascistische retoriek? 

• Hoelang blijft de EU toekijken wanneer publieke vieringen feitelijk misdaden tegen de mensheid verheerlijken? 

• En wellicht als belangrijkste vraag, wat is de verantwoordelijkheid van een EU-lidstaat Kroatië, dat partij was bij het Vredes Verdrag van Dayton en medeverantwoordelijk voor de uiteindelijke vrede in de Westelijke Balkan regio? 

Vrijheid van expressie is een recht. Maar verheerlijking van fascisme is geen Europees ideaal.